Quẻ 17: Trạch Lôi Tùy ( 澤 雷 隨)

17. 澤 雷 隨  TRẠCH LÔI TÙY   

 

Tùy Tự Quái	隨 序 卦
Dự tất hữu Tùy.	豫 必 有 隨，
Cố thụ chi dĩ Tùy.	故 受 之 以 隨

 

Trạch Lôi Tùy

Hân hoan hòa dự, thì thường người theo,

Quẻ Tùy vì thế nối điêu... 

 

I. Tùy với chữ Thời.

Quẻ Tùy là một trong 12 quẻ Dịch bàn về chữ Thời. Vì thế nơi quẻ Tùy, ta hãy duyệt lại vấn đề chữ Thời, vấn đề thời gian trong Kinh Dịch, cũng như trong cuộc đời...

Có thể nói được rằng thời gian sinh ra là do sự biến dịch, chuyển dịch của vạn hữu.

-Trước tiên, tinh cầu và địa cầu chuyển dịch trên vòm trời, tạo nên tháng năm và tuần tiết: đó là Thời gian thiên văn.

-Các tế bào trong người ta sinh sinh, hóa hóa, lúc thịnh, lúc suy, lúc tụ, lúc tán, cũng tạo nên một thứ thời gian: đó là Thời gian tuổi tác.

-Tâm hồn ta chuyển dịch, biến thiên, vui vui, buồn buồn, lúc thì bừng sáng như bình minh, lúc thì ảm đạm như bóng tối. Sự chuyển dịch ấy cũng tạo nên một thứ thời gian: đó là Thời gian tâm lý. Thời gian đó co giãn không chừng, vì nếu vui thì: ngày vui ngắn chẳng tầy gang. Nếu mà buồn bã, hoặc nhớ Nhung, hay mong đợi, khắc khoải thì một ngày đằng đẵng xem bằng ba thu.

-Tâm tư, chí hướng, dân tình của mỗi dân, mỗi nước cũng biến thiên, tạo nên một thứ thời gian mới, là Thời gian lịch sử. Thời gian như là động cơ, mà không gian như là môi trường chuyển dịch. Thời gian, không gian cũng có thể nói chung là hoàn cảnh, mà tâm hồn ta sẽ băng qua trên lộ trình đi tìm chân lý, hay nói cách khác, trên lộ trình thực hiện con người chân thực của ta. 

II. Tùy với hai chữ: Tùy thời.

Bây giờ, ta trở về quẻ Tùy để giảng rộng 2 chữ Tùy thời. Như trên đã nói, thời gian chỉ là những giai đoạn, những công cụ, những điều kiện cần thiết để chúng ta đào luyện xác thân, trí não, tâm thần, để con người chúng ta trở nên hoàn hảo, toàn chân, toàn mỹ. Như vậy, ta cần phải xác định mục tiêu, và chí hướng của ta, sau đó phải biết quyền biến, tùy thời, xử thế, tùy nghi tiến thoái, để thực hiện mục tiêu ấy. 

III. Tùy áp dụng vào nghệ thuật trị dân

Xã hội chẳng qua chỉ là một tập thể của con người. Cái tập thể ấy, không nên dùng những luật pháp vô nhân, những biện pháp hà khắc để cai trị. Trái lại, phải tổ chức sao cho mọi người đều nhận định ra được thiên chân, thiên lý, nhận định ra rằng mỗi người sinh ra,  kẻ nhanh, người chậm, đều cốt là tạo cho mình một đời sống lý tưởng, gồm đủ Chân, Thiện, Mỹ. 

I. Thoán.

Thoán Từ.

 隨：元 亨 利 貞，無 咎。

Tùy. Nguyên hanh. Lợi trinh. Vô cữu.

Dịch.

Tùy kia cao trọng biết bao,

Hanh thông, lợi ích, bề nào cũng hay.

Nếu mà theo trọn đường ngay,

Thời Tùy mới khỏi mỉa mai miệng đời.

Phương châm thứ nhất: Phải lấy Chân, Thiện, Mỹ, làm mục tiêu để vươn lên, phải lấy sự công chính làm cùng đích để đạt tới, rồi ra cuộc đời của mọi người cũng được hanh thông, cũng được lợi ích thật sự. 

Thoán Truyện.

隨，剛 來 而 下 柔，動 而 說，隨。大 亨 貞，無 咎，而 天 下 隨 時，隨 之 時 義 大 矣 哉！

Thoán viết:

Tùy. Cương lai nhi há Nhu. Động nhi duyệt tùy. Đại hanh trinh vô cữu. Nhi thiên hạ tùy thời. Tùy thời chi nghĩa đại hỹ tai.

Dịch. Thoán rằng:

Cứng xuống dưới mềm,

Đây vừa tác động, kia liền vui theo,

Dưới trên, hòa xướng, thương chiều.

Thời hay mãi mãi, khỏi điều chê bai,

Nếu mà thiên hạ tùy thời,

Tùy thời mà hiểu, lớn thôi không chừng.

 

Tùy thời dẫu sao cũng vô cùng quan trọng, vì nhờ thời gian và hoàn cảnh, với tất cả sự thách đố cam go của chúng, mà cốt cách của mỗi người, theo đà thời gian, dần dà sẽ được minh định bằng tầm hiểu biết, bằng cái yêu, cái ghét, cái thích thú đặc biệt của mỗi người; niềm tin tưởng, chí hướng, và sự quyết tâm thực hiện chí hướng ấy của mỗi người (Tùy thời chi nghĩa đại hỹ tai).

II. Đại Tượng Truyện.

象 曰. 澤 中 有 雷，隨﹔ 君 子 以 嚮 晦 入 宴 息。

Tượng rằng: 

Trạch trung hữu lôi. Tùy. Quân tử dĩ hướng hối nhập yến tức.

Dịch. Tượng rằng:

Trong hồ, sấm lặng là Tùy,

Hiền nhân tối đến, lo về nghỉ ngơi.

Như vậy, nhà vua cai trị dân không phải bằng ý riêng mình, mà chính là bằng ý Trời. Đem luật Trời hằng cửu mà ban cho dân, đem lý tưởng toàn thiện mà làm mục tiêu để cùng nhau tiến tới. Được như vậy là Tùy Thiên, Thuận Thiên.

Phương châm thứ hai: Bậc lãnh đạo dân là phải biết tùy theo ý muốn của toàn dân, vì dân đã muốn tức là Trời muốn, dân đã muốn tức là Trời sẽ theo, nhẽ nào nhà lãnh đạo dân đi ngược lại. Đó cũng là chủ trương của Đại Học. Đại Học viết: Vui sướng thay bậc quân tử, cha mẹ dân, dân ưa thích điều gì, nhà cầm quyền cũng ưa thích theo; dân chán ghét điều gì, nhà cầm quyền cũng chán ghét theo, vì biết thuận theo dân tâm, đó mới gọi là cha mẹ dân vậy.

Sướng thay là bậc trị dân,

Cùng dân yêu ghét, muôn phần chẳng sai,

Đáng làm cha mẹ muôn người. (Đại Học, X)

Mà ước muốn của dân thật là giản dị, làm sao có được một đời sống bình an, sung túc, đầm ấm, thuận hòa, không bị quấy nhiễu, bóc lột, tóm lại sống một cuộc đời đáng sống, không phải thở than, phải xót xa, phải cay đắng, cơ cực. Trị dân mà thuận lòng dân như vậy, thì bất kỳ đề xướng chuyện  gì  dân  cũng  vui  theo,  vì  họ biết đó  là  vì họ, vì  quyền lợi của con cháu họ sau này.

Phương châm thứ ba: Trị dân phải biết bắt chước Trời mà hành sự, lúc cần động thì động, cần tĩnh thì tĩnh, không bắt dân làm gì trái thời tiết, để cho dân luôn sống hòa mình cùng đại khối vũ trụ.

 III. Hào từ & Tiểu Tượng Truyện 

1.  Hào Sơ Cửu.

初 九.     官 有 渝，貞 吉。 出 門 交 有 功。

象 曰：   官 有 渝，從 正 吉 也。 出 門 交 有 功，不 失 也。

Sơ Cửu. Quan hữu du. Trinh cát. Xuất môn giao hữu công.

Tượng viết:

Quan hữu du. Tòng chính cát dã. Xuất môn giao hữu công. Bất thất dã.

Dịch.  Sơ Cửu:

Người trên đổi cảnh ở ăn,

Luôn theo lẽ chính, mới rằng là hay

Ra đời xử thuận với đời,

Chiều lòng đại chúng, ắt thời công lao.

Tượng rằng: Trên có đổi thay,

Để theo lẽ chính, nên hay đã đành.

 

Hào Sơ cho rằng: Trị dân phải có phương châm cao cả, là luôn luôn theo lẽ chính, theo chính đạo, theo lý tưởng. Trị dân mà lâng lâng vẹn sạch niềm tây, treo gương chính nghĩa, tùy thuận nhân tâm, thì còn gì hay hơn. 

 

2. Hào Lục nhị. 

六 二.      系 小 子，失 丈 夫。

象 曰：    系 小 子，弗 兼 與 也。

Lục nhị.  Hệ tiểu tử. Thất trượng phu.

Tượng viết:

Hệ tiểu tử. Phất kiêm dữ dã.

Dịch.

Nếu mà vương lấy kẻ hèn,

Thế nào cũng mất ngưởi hiền, người hay.

Tượng rằng: Vương lấy kẻ hèn,

Được đây , mất đó hai bên chẳng cùng.

 

Hào hai cho rằng: người trị dân có hai con đường thuận nhân tâm. Một là theo bầy bọn tiểu nhân, theo thị dục, thị hiếu của chúng, thì sẽ mất lòng những người quang minh, chính đại, những người hiền lương. Hai là theo đường lối người quân tử, như vậy sẽ mất lòng tiểu nhân. Không thể nào được lòng cả đôi bên được. 

 

3.  Hào Lục tam.

六 三 .      系 丈 夫，失 小 子。 隨 有 求 得，利 居 貞。

象 曰：     系 丈 夫，志 舍 下 也。

Lục tam. Hệ trượng phu. Thất tiểu tử. Tùy hữu cầu đắc. Lợi cư trinh.

Tượng viết:

Hệ trượng phu. Chí xả hạ dã.

Dịch.

Bậc trượng phu, nếu mình giữ lấy,

Kẻ tiểu nhân thấy vậy sẽ xa.

Theo người, muốn sẽ được mà,

Ở ăn chính đáng, mới là lợi lâu

Tượng rằng: Giữ lấy trượng phu,

Rắp lòng bỏ kẻ hạ ngu đã đành.

 

Còn như thuận theo ước vọng của những người hiền lương, công chính, thì những kẻ gian tà sẽ lánh mặt xa.

Theo được đường lối này, phải cho Cương quyết, bền gan, sau sẽ hay, sẽ lợi, vì có thể cảm hóa được những bọn tiểu nhân, tà ngụy. 

 

4. Hào Cửu tứ.

九 四.     隨 有 獲，貞 凶。有 孚 在 道，以 明，何 咎。

象 曰：   隨 有 獲，其 義 凶 也。 有 孚 在 道，明 功 也。

Cửu tứ. Tùy hữu hoạch. Trinh hung. Hữu phu tại đạo. Dĩ minh. Hà cữu.

Tượng viết:  

Tùy hữu hoạch. Kỳ nghĩa hung dã. Hữu phu tại đạo. Minh công dã.

Dịch.

Chiều dân, dân sẽ theo mình,

Chiều dân thái thậm, âu đành chẳng hay.

Một lòng trung chính, thẳng ngay,

Khôn ngoan, khéo xử, thế này lỗi chi.

Tượng rằng: Chiều dân, dân sẽ theo mình,

Chiều dân thái thậm, âu đành chẳng hay,

Một lòng trung chính, thẳng ngay,

Ở ăn phải đạo, thế này là khôn.

 

Hào tứ cho rằng: cai trị thuận nhân tâm, không phải là cai trị mị dân. Hơn nữa một trọng thần mà được lòng dân, phải biết ăn ở cho phải đạo, để sao cho lòng luôn luôn giữ được sự tín thành, hành động luôn luôn hợp nghĩa lý, ngôi vị tuy cao trọng, mà không mang tiếng lấn vua, quyền thế tuy to tát mà vẫn không đi quá trớn, thế mới là sáng suốt, khéo léo. Đó là trường hợp Đức Trần Hưng Đạo, 3 lần cả phá quân Nguyên, phò vua, cứu nước mà vẫn giữ trọn được niềm thần tử. 

 

5. Hào Cửu ngũ.

九 五.      孚 于 嘉，吉。

象 曰：    孚 于 嘉，吉 ﹔位 正 中 也。 

Cửu ngũ. Phu vu gia, cát.

Tượng viết:

Phu vu gia, cát. Vị chính trung dã.

Dịch.

Cửu ngũ: Khi thịnh đạt, tín thành vẫn giữ,

Giữ tín thành, thế đó mới hay.

Tượng rằng:

Khi hay, mà vẫn tín thành,

Hay là ngôi vị của mình chính trung.

Còn  nhà  vua,  ở  ngôi  vị  cao, mà  luôn luôn  sống thuận theo đạo lý, bao giờ cũng tín thành, hợp lễ nghĩa, xử sự luôn đúng theo hai chữ chính trung, như vậy còn gì đẹp đẽ hơn. 

 

6. Hào Thượng Lục.

上 六.      拘 系 之，乃 從 維 之。 王 用 亨 于 西 山。

象 曰：    拘 系 之，上 窮 也。

Thượng Lục. Câu hệ chi. Nãi tòng duy chi. Vương dụng hanh vu Tây Sơn.

Tượng viết:

Câu hệ chi. Thượng cùng dã.

Dịch.

Quấn quít, vấn vương, dính líu nhau,

Dường như thắt buộc chẳng rời nhau,

Thái Vương nhờ thế hưng cơ nghiệp,

Đi đến Tây Sơn, dựng nghiệp lâu.

Hào Thượng Lục cho rằng: Nếu vua và bách quan, ai nấy trước sau đều tha thiết một lòng thuận theo đạo lý, thuận theo chính nghĩa, chính đạo, thuận theo ước nguyện của dân, thuận theo nhân tâm mà trị dân, thì dĩ nhiên dân sẽ qui thuận, sẽ một dạ trung thành với vua, với chính quyền. Sự khắng khít, gắn bó ấy, dẫu chư thần cũng phải cảm động, như vậy lo chi giang sơn không bền vững. Đó là phương pháp lập nghiệp của Thái Vương xưa ở đất Kỳ Sơn vậy.

ÁP DỤNG QUẺ TÙY VÀO THỜI ĐẠI

Muốn cho cuộc đời ta thêm ý nghĩa, ta phải phác họa đạị khái cho ta những chiều hướng, những bước đường của ta sẽ đi, những giai đoạn mà ta muốn vượt, những công trình mà ta muốn làm từ đầu, đến cuối cuộc đời. Được như vậy,  ta  sẽ  sống  một  cuộc đời  thoải  mái, sung sướng, và

cuộc đời chúng ta sẽ là một mùa Xuân bất diệt, và  thời gian sẽ trở nên có ý nghĩa với ta. Ta không còn phải than thở như Lamartine trong bài thơ Le Lac của ông ta:

Phiêu dạt mãi tới bến bờ xa lắc,

Trong đêm tăm, trôi dạt biết về đâu.

Lênh đênh sống trên trùng dương thời khắc,

Chẳng buông neo dừng lại được ngày sao?

Nếu  ta hãy còn trong tuổi vị thành niên, chỉ còn ít tháng nữa là học hết bậc trung học, ta phải phác họa một tương lai cho ta.:

- Nếu dựng sự nghiệp bằng con đường học vấn: Ta phải chọn nghề nào mà năng khiếu ta thích hợp, dân chúng đang cần, và quan trọng nhất là ta có đủ thông minh, kiên nhẫn để  theo đuổi nó tới khi đạt được tới mục đích hay không?. Đó là ta phải tùy theo ngoại cảnh và hoàn cảnh của ta vậy.

- Dựng sự nghiệp bằng con đường thương mại: Ta phải biết tự kiểm xem ta có phải là người thành tín,  xã giao giỏi, có độ lượng, và nhất là phải có năng khiếu về thương mại không? Nếu có, thì ta chỉ cần biết Tùy thời xuất nhập, thì ta đã có thể thành công được rồi.

Bất kỳ làm chuyện gì đều phải dựa vào chữ Tùy, người biết hành động theo chữ Tùy, sẽ biết tiến, thoái, và như vậy trên bước đường đời sẽ dễ dàng giải quyết những chuyện khó khăn mà ta gặp phải hơn.

Ngày nay, chữ Tùy quả là rất cần thiết, và rất hữu dụng cho chúng ta, những người dân sống nơi đất lạ, quê người. Ta phải tùy theo hoàn cảnh, trình độ hiểu biết,  tài năng của mình mà tìm công ăn, việc làm, như vậy sẽ dễ dàng cho ta hơn. Điều quan trọng là ta phải luôn luôn kiên nhẫn và tự tin, đừng bao giờ nản lòng trước một hoàn cảnh khó khăn nào, thì trước sau gì ta cũng sẽ được toại lòng.

Nguồn: www.nhantu.net

---

- Hỗ trợ Dân tộc King -